Pierwszą placówkę państwowej służby archiwalnej w Częstochowie powołał Minister Oświaty (obecnie Minister Edukacji Narodowej), Zarządzeniem z dnia 21 lipca 1950 roku pod nazwą Archiwum Państwowe w Katowicach Oddział Powiatowy w Częstochowie. Właściwą działalność rozpoczęto jednak dopiero kilka miesięcy później, w marcu 1951 roku. Dzięki zaangażowaniu pierwszych kierowników placówki, Antoniego Morawskiego i Jadwigi Wódkiewicz, w sierpniu 1951 roku instytucja otrzymała pierwsza własną siedzibę - budynek dawnego Archiwum Miejskiego przy ulicy Narutowicza, obecnie ulicy Krakowskiej.
W początkowym okresie funkcjonowania nazwa urzędu zmieniała się kilkakrotnie. Jeszcze w 1951 roku Oddział Powiatowy przekształcono w Archiwum Państwowe w Częstochowie podległe Wojewódzkiemu Archiwum Państwowemu w Katowicach. Wraz z nadaniem w 1956 roku nowego statutu, placówkę przemianowano na Oddział Terenowy w Częstochowie Wojewódzkiego Archiwum Państwowego w Katowicach. Stałe pozostały jednak zadania Archiwum polegające na gromadzeniu, opracowaniu, przechowywaniu i udostępnianiu akt. Konieczność zapewnienia stale rosnącemu zasobowi odpowiednich warunków przechowywania i potrzeba uzyskania nowych pomieszczeń magazynowych spowodowały przeniesienie w 1963 Archiwum do pomieszczeń Banku Inwestycyjnego przy ulicy Modzelewskiego. Obecnie jest to budynek Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Rejonowego i Sądu Okręgowego w Częstochowie, z adresem przy ulicy Śląskiej. W 1976 roku wraz ze zmianami podziału administracyjnego kraju zmodyfikowana została organizacja sieci archiwów państwowych. W wyniku zmian, w Częstochowie powstało samodzielne, podlegające Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych w Warszawie, Wojewódzkie Archiwum Państwowe. Po przyjęciu przez Sejm w dniu 14 lipca 1983 roku Ustawy o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach, w nazwie instytucji pominięto przymiotnik wojewódzkie.
W roku 1975 miała miejsce kolejna przeprowadzka Archiwum, tym razem na ulicę Warszawską 172, do obiektów zajmowanych wcześniej przez Częstochowską Fabrykę Artykułów Muzycznych "Melodia". Niestety nowa siedziba nie rozwiązała żadnych problemów lokalowych. Największy z przejętych budynków wymagał kapitalnego remontu. Pogarszający się roku na rok stan techniczny budynku spowodował wydanie w 1988 roku przez Państwową Straż Pożarną decyzji o zakazie dalszej eksploatacji budynku. Decyzja ta przyniosła szereg negatywnych dla Archiwum skutków. Część dokumentacji oraz zbiorów bibliotecznych została oddana w depozyt do innych archiwów. Brak perspektyw rozwoju oraz nikłe zainteresowanie ówczesnych władz miasta doprowadziło do degradacji urzędu - w 1989 roku Archiwum Państwowe w Częstochowie zostało zlikwidowane, a na jego miejsce utworzono Oddział Archiwum Państwowego w Katowicach.
Wieloletnie i konsekwentne starania pracowników Archiwum przyniosły w 1994 roku pozytywne efekty. Zarząd Miasta Częstochowy, z prezydentem Tadeuszem Wroną na czele, przekazał Archiwum budynek po byłych Częstochowskich Zakładach Przemysłu Bawełnianego "Ceba" przy ulicy Rejtana 13.
Wkrótce potem, na wniosek Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych, prof. Jerzego Skowronka, Ministerstwo Edukacji, rozporządzeniem z dnia 7 czerwca 1994 roku utworzono Archiwum Państwowe w Częstochowie. Reaktywowana placówka może poszczycić się znacznymi osiągnięciami: przeprowadzane adaptacje i modernizacje zajmowanego budynku znacząco poprawiły warunki pracy i przechowywania akt. Odzyskano i ponownie udostępniono korzystającym materiały wywiezione z Częstochowy w 1988 roku, a w porównaniu z 1994 rokiem rozmiar zasobu kilkakrotnie się powiększył.
Dyrektorzy i Kierownicy Archiwum
-
Antoni Morawski (1951)
kierownik Oddziału Powiatowego w Częstochowie Archiwum Państwowego w Katowicach,
kierownik Powiatowego Archiwum Państwowego w Częstochowie. -
Jadwiga Wódkiewicz (1951 - 1958)
kierownik Powiatowego Archiwum Państwowego w Częstochowie,
kierownik Oddziału Terenowego w Częstochowie WAP w Katowicach. -
Franciszek Sobalski (1958 - 1989)
kierownik Oddziału Terenowego w Częstochowie WAP w Katowicach,
dyrektor Wojewódzkiego Archiwum Państwowego w Częstochowie, a następnie dyrektor Archiwum Państwowego w Częstochowie. -
Dorota Czech (1989 - 1994)
p.o. kierownika Oddziału w Częstochowie Archiwum Państwowego w Katowicach,
p.o. dyrektora Archiwum Państwowego w Częstochowie -
Halina Rozpondek (1994 - 1995)
dyrektor Archiwum Państwowego w Częstochowie. -
Elżbieta Surma - Jończyk (od 1996 - nadal)
dyrektor Archiwum Państwowego w Częstochowie